Bạn không thông minh lắm đâu

Nhưng “Bạn Không Thông Minh Lắm Đâu” của David McRaney sẽ phá vỡ hoàn toàn ảo tưởng đó bằng một sự thật đôi khi hài hước, đôi khi chua chát: phần lớn những gì bạn nghĩ, cảm nhận và làm ra đều không đến từ lý trí, mà từ vô thức đầy thiên kiến và cảm xúc bị che giấu. Bạn không hề trung lập hay khách quan như bạn vẫn tưởng, và điều đó cũng chẳng sao cả – vì bạn cũng như hàng triệu người khác. Con người không được sinh ra để lý trí hoàn toàn, mà là để sinh tồn và kể chuyện, ngay cả khi những câu chuyện đó chẳng đúng sự thật là bao.

Điều khiến cuốn sách này nổi bật không chỉ ở nội dung mà còn ở cách nó được viết ra: dí dỏm, thông minh, dễ tiếp cận và đầy tính thực tế. Từ một blog khoa học tâm lý cá nhân, McRaney đã biến nó thành tuyển tập những khám phá tinh tế về hành vi con người – nhưng không khô khan như sách giáo khoa. Bạn sẽ không cần một nền tảng chuyên môn để đọc cuốn sách này, bởi mọi khái niệm đều được giải thích bằng những ví dụ đời thường, từ những thói quen khó bỏ cho đến lý do vì sao chúng ta cứ tranh luận mà không bao giờ hiểu nhau. Đó là tâm lý học được kể bằng ngôn ngữ đời sống – chân thực và thấm thía.

Cuốn sách đưa bạn đi qua hàng chục thiên kiến nhận thức – những lỗi sai phổ biến trong suy nghĩ mà chúng ta liên tục mắc phải. Từ “hiệu ứng mỏ neo” khiến bạn bị chi phối bởi con số đầu tiên bạn nghe, đến “ảo giác minh bạch” khiến bạn nghĩ người khác hiểu bạn nhiều hơn họ thật sự hiểu, hay “ảo tưởng kiểm soát” khiến bạn tin rằng mình có quyền điều khiển nhiều thứ hơn thực tế. Mỗi chương là một cú giật mình nhẹ, đôi khi là nặng, khiến bạn bật cười – và sau đó phải im lặng vài giây để ngẫm lại những lần bản thân từng rơi đúng vào chiếc bẫy đó.

Nhưng điều quan trọng hơn cả những lỗi nhận thức mà McRaney chỉ ra là cách ông mời gọi độc giả không phán xét bản thân vì những thiếu sót đó. Chúng ta không thông minh lắm – đúng, nhưng điều đó không phải để chê bai hay đả kích, mà là để bắt đầu hiểu bản thân mình hơn một chút. Khi bạn nhận ra bộ não mình có xu hướng tô màu cho sự thật, che giấu thông tin, và dựng nên những câu chuyện êm tai để trấn an, thì bạn có thể bắt đầu sống tỉnh táo hơn. Không phải để trở nên “vô cảm và máy móc”, mà là để sống chân thực, và bao dung hơn với chính mình và người khác.

“Bạn Không Thông Minh Lắm Đâu” không hứa rằng bạn sẽ trở thành thiên tài sau khi đọc xong. Nhưng nó sẽ khiến bạn suy nghĩ lại về cách mình ra quyết định, cách bạn đánh giá người khác, và thậm chí là cách bạn yêu thương, làm việc và tranh luận. Nó không chỉ giúp bạn hiểu thế giới – mà còn giúp bạn hiểu vì sao thế giới có vẻ "điên rồ" như vậy. Bởi vì hầu hết chúng ta đều hành xử như thể mình biết mọi thứ, trong khi thực tế là bộ não đang lén điều khiển chúng ta từ phía sau hậu trường.

Và đó chính là điều tuyệt vời nhất mà cuốn sách này mang lại: bạn sẽ bắt đầu nhận ra những trò lừa tinh vi của não bộ, bắt đầu cười vào sự “thông minh” tự nhận của mình, và từ đó – bắt đầu học cách suy nghĩ chậm lại, kỹ hơn, sâu hơn. Không phải để thắng ai cả, mà là để sống thật hơn, hiểu mình hơn, và sống tốt hơn trong một thế giới đầy những con người cũng... không thông minh lắm đâu.

Tường Vy